सुन्दरी प्रतियोगिताको भित्री तहमा सम्पूर्ण साम्राज्यवादी–पूँजीवादी आर्थिक प्रणाली क्रियाशील रहेको हुन्छ । पूँजीपतिहरूले उत्पादन गरेका सामग्री बढी भन्दा बढी बिक्री गर्नका लागि बजार र बजार विस्तारको आवश्यकता हुन्छ, बजार विस्तारका लागि विज्ञापन गर्नुपर्ने हुन्छ र विज्ञापनका लागि मोडेलको आवश्यकता पर्छ । सुन्दरी प्रतियोगिताको वास्तविक उद्देश्य यही मोडेल उत्पादन गर्नु मात्र हो ।
सयौँ वर्षदेखि संस्कारको रूप धारण गरिसकेको रुढिलाई सरिताले आफ्नो बुताले सकेसम्म चुनौति दिने गर्थिन् । तर, विभेदलाई काँधमा बोकेर हिँडेको पितृसत्तात्मक समाजले घरी-घरी उनलाई होच्याउँथ्यो । उनी सम्झन्छिन्, ‘दाजुभाइले कुट्दा उनीहरूले कुटे भनेर गुनासो गर्दा पनि अभिभावकले भन्थे-अनि के भो त ? छोरा मान्छेले कुटिहाल्छ नि !’
नेपालमा मुख्यतः तीन खाले साहित्य/कलाकर्मीहरू भेटिन्छन् । पहिलो, संस्थापन पक्षीय साहित्यकार, जसले स्थापित सत्ता र मुल्यको सेवा गर्छन् तथा साहित्यको नाममा ठाडो हिसाबले शासकीय राजनीति गर्छन् । दोस्रो, प्रतिपक्षीय साहित्यकार, जसले शासन सत्ताले लादेको सबै खाले वञ्चिती र उत्पीडनका विरुद्धमा कलम चलाएर अर्को ढंगको राजनीति गर्छन् । तेस्रो, शुद्धतावादी साहित्यकार, जो विशुद्ध कलाको जिकिर गर्छन् । उनीहरू त्यस्ता शुद्धतावादी साहित्यकार हुन्, जसले साहित्यमा राजनीति लेख्नु हुँदैन भनेर उठ्दै गरेको मुक्ति र विद्रोहको स्वरलाई दबाउन सबभन्दा ठूलो राजनीति गर्छन् । यसरी हरेक कित्ताका साहित्यकारले आ-आफ्नो पक्षको राजनीति गरिरहेका हुन्छन् ।
सोसल मिडियाको प्रजातन्त्रमा खल्तीबाट पैसा झिकेर हेरेको सिनेमाले सन्तुष्टि दिएन भने तुरुन्तै निर्मम समीक्षक भएर आफ्नो कुरा लोकलाई सुनाउन निस्किन्छन्, अब हरेक दर्शक । यस्तो घडीमा सपाट प्रेमकथा र तिनलाई रंगीन बनाउन थपिने दुईचार फिल्मी–चकलेटी गीत र आइटमले मात्रै कसरी तान्ला त नेपाली दर्शकलाई चाहिँ ?
हजार वर्षपछि नै किन नहोस्, निष्पक्षताको मानक नबनेका इतिहासहरूको कमजोरी र पक्षधरताप्रति समयले निर्मम प्रश्नहरू गर्नेछ र एक पक्षीय बनिबनाउ इतिहासले समयको कठघरामा उभिएर एक दिन जवाफ दिनै पर्छ । त्यही पछिल्लो मान्यताको जगमा उभिएको निर्मम प्रश्न हो, ‘डायरीमा रामप्रसाद राई’ ।
वास्तवमा मुन्धुम साहित्य आन्दोलन धेरै अघिदेखि सिरिजंगा, फाल्गुनन्द, इमानसिंह चेम्जोङ, पीएस मुरिङला, वैरागी काइँला आदिले अघोषित रूपमा चलाउँदै आएको आन्दोलन हो । तर, त्यही आन्दोलनलाई घोषित रूपमा एक ढाँचा (Frame) मा ढालेर अघि बढाउनु अपरिहार्य भएको महसुस गरेर यो अवधारणा–पत्र लिपिबद्ध गरिएको मात्र हो, जसलाई थपघट गर्दै र खार्दै बदलिँदो भविष्यमा समय सापेक्ष बनाउँदै लैजानु पर्दछ ।
‘मुन्धुम’ माथि काम सुरु गर्दा झुमालाई अरू त अरू, आफ्नै गुरुहरूले पनि पत्याएनन् किनकि त्यो सजिलो काम थिएन । कति अग्रजले झुमाको मुखेन्जी भनेछन् पनि– ‘तिमी जातीय कुरा नगर ।’ उनलाई प्रतिवाद गर्न कसले रोक्ने ? भनिदिइछन्– ‘यो जातीय कुरा होइन, नेपाली संगीतको पहिचानको पो कुरा गर्दै छु त !’
प्रतिगमनप्रति कार्टुन सिर्जनाका अरू विधाभन्दा निर्मम देखिन्छन् । यसप्रति कार्टुनबाट जति ‘क्वीक रेस्पोन्स’ आयो, त्यति छिटो गीत संगीत, रंगमञ्चदेखि लेखनमा समेत आउन सकेको थिएन । र, प्रतिगमन विरुद्धको सिर्जनात्मक लडाइँमा यो सधैँ अघि नै रह्याे । यस समयको कार्टुन हेर्दा प्रतिगमनको नाभी ताकीताकी प्रहार गरेको देखिन्छ ।
‘नेपालको पहिलो महिला प्राज्ञ होस् या अहिलेका उपकुलपति गुरुङ समुदायबाटै छन् । तर, उहाँहरू मात्रै होइनन्, नेपाली साहित्यमा आफ्नो छुट्टै लेखकीय पहिचान बनाएका गुरुङ लेखकहरू जहिल्यै आफू एक्लै हिँड्नुभयो । उहाँहरूले आफ्नो समुदायमा नयाँ पुस्ता जन्माउने र तिनलाई डोर्याउने काम कहिल्यै गर्नुभएन । कम्तीमा उहाँहरूमा इमानसिंह चेम्जोङको जस्तै सोच आएको भए गुरुङ समुदाय धेरै अगाडि बढिसकेको हुन्थ्यो ।’
राष्ट्रिय जनावरको देशमा ती तमाम जनावरहरूप्रति म उत्तिकै उदार बन्न सक्छु सिवाय एउटा खतरनाक शब्द जसको कारणले ‘अराष्ट्रिय’ भइरहन म अभिशप्त छु म त्यही शब्द खारेज गर्न चाहन्छु ।
_medium.jpg)
_medium.jpg)
