पितृसत्ताको जरो काट्न ज्ञानको हतियार चाहिएको छ

पाठ्यक्रममा राष्ट्रवादको धङधङी चिर्ने गरी सामग्री नै छैनन् । समावेशिताको मुद्दामा राष्ट्रिय बहस भइरहँदा एकातर्फ महिलाको प्रतिनिधित्व र त्यसमा पनि सीमित समुदायको वर्चश्‍व कसरी तोड्ने भनेर आवाज उठेको छ । तर, पाठ्यक्रममा यी विषय कहीँ उल्लेखित छैनन् । लैङ्गिक अध्ययन विभागमा पढाउने सामग्रीको अभाव भएको विषय विगत दुई दशकदेखि उठिरहेको छ । नेपालमा केही काम नभएको होइन तर त्यसलाई स्विकार्ने सन्दर्भमा खोई केले रोकेको छ ? डेभिड गेल्नरले यिनै कथा लेखिदिए पाठ्यक्रमको विषय बन्‍ने तर नेपाली महिलाले लेखे पाठ्यक्रम बनाउन हिचकिचाउनुले गम्भीर प्रश्‍नतर्फ इंगित गरिरहेको छ ।

महिला आन्दोलनलाई पुनःपरिभाषित गर्नु पर्नेछ

प्रणेता

दलहरू मुख्यतः महिलाको नेतृत्व स्विकार्न नसक्ने, त्यसमा पनि सीमान्तकृत महिलाको प्रनिनिधित्व झनै स्विकार्न नसक्ने स्थितिमा छन् । बरु उनीहरू आफ्ना आसेपासेलाई स्थान दिन रुचिकर देखिन्छन् । यी सबै दलहरूको साझा मनोविज्ञान हो ।

महिला स्वयं पितृसत्ताको एजेन्ट भएर हिँडिरहेका छन्ः प्रा. डा. बिन्दु पोखरेल

प्रणेता

त्रिभुवन विश्‍वविद्यालयको मानविकी तथा समाजशास्त्र विभागमा झण्डै तीन दशकदेखि प्राध्यापनरत प्राध्यापक डा. बिन्दु पोखरेल महिला अधिकारको क्षेत्रमा प्रखर आवाजका रूपमा स्थापित छिन् । पोखरेलसँग ‘जेन्डर स्टडिज’ मा खारिएको अनुभव छ । उनको सहलेखनमा ‘लैङ्गिक अध्ययन’ नामक पुस्तक प्रकाशित छ । उनै पोखरेलसँग चेतलुङका लागि प्रणेताले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश ।

एउटा कविताले ल्याएको हलचल

प्रणेता

कवितामार्फत भूपाल राई र उनले प्रतिनिधित्व गर्ने समुदायको पहिचानको दर्शन गाँसियो, इतिहाससँग । यही कविता अन्ततः इतिहास निर्मित परम्परागत भाष्यलाई ब्रेक गर्ने वा खारेज गर्ने सैद्धान्तिक कोसिस बन्न पुग्यो । नयाँ दृष्टिकोणसहितको इतिहासको नयाँ भाष्य पनि निर्माण गर्न खोज्यो, यो कविताले ।

आह्वानको आह्वान

प्रणेता

महिलाको जमघट, छलफल, विमर्शलाई फगत ‘आइमाई गन्थन’ को बिल्ला लाग्‍ने गरेकै थियो । महिलाले महिलाकै खुट्टा तान्छन् भन्‍ने ‘स्टेरियोटाइप्स’ बदल्न र तोड्न पनि आह्‍वानको आह्‍वानहरूले गहिरो अर्थ राख्छन् ।

'सिरिजङ्गा' कि 'किराँत सिरिजङ्गा ?' : लिपि विवादको चुरो कुरो

प्रणेता

किराँत याक्थुङ चुम्लुङ, किराँत याक्खा छुम्मा, सुनुवार सेवा समाज, किराँत राई यायोक्खालगायत संस्था सम्बद्ध किराँत समन्वय समितिले भाषाशास्त्री डा. तारामणि राईको सयोजकत्वमा गठन गरेको ‘किराँत सिरिजङ्‍गा लिपि समायोजनसम्बन्धी विज्ञ कार्यदल- २०७८’ ले गरेको लिपिको नयाँ नामकरण र वर्णमाला परिमार्जनको प्रस्ताव विवादमा परेको छ । यो विवादको चुरो खोतल्ने प्रयास यहाँ गरिएको छ ।

जनगणनाको राजनीतिक रङ

प्रणेता

जनगणनाको सम्पूर्ण तथ्याङ्क आउन करिब एक वर्ष लाग्‍नेछ । विभाग अहिले तथ्याङ्क विश्लेषणमा व्यस्त छ । तर, ज्ञान उत्पादनमा व्यापक प्रयोग हुने जनगणनाको तथ्याङ्क विश्‍वसनीय र भरपर्दो होला ? शंका गर्ने प्रशस्त आधार निर्माण भइसकेको छ ।

नेपालगञ्‍जमा हराएको न्याय काठमाडौंमा भेटिएला ?

प्रणेता

नेपालगञ्‍जमा हराएको न्याय काठमाडौंमा खोज्‍न आएका भुइँमहिलाहरूको टोलीले शक्ति संरचनाको यथार्थलाई उजागर गरिदियो । साथसाथै प्रतिरोधको शक्ति पनि स्थापित गरिदियो । शक्तिको अन्यायपूर्ण सन्तुलनलाई न्यायपूर्ण सन्तुलनमा बदल्न प्रतिरोधले अर्थ राख्छ । झट्ट हेर्दा सिंहदरबारसँग गुहार माग्‍न आएजस्तो देखिए पनि, यी जुझारु महिलाहरूको प्रतिरोधले सिंहदरबारको केन्द्रीकृत सत्तालाई चुनौती पेश गरेको छ ।