हिन्दी लेखिका गीताञ्जली श्रीको उपन्यासले हालै अन्तर्राष्ट्रिय बुकर पुरस्कार हात पारेको छ । हिन्दी भाषामा लेखिएको यो पहिलो पुस्तक हो, जसले बुकर पुरस्कारको सम्मान पायो । उनको उपन्यास ‘रेत समाधि’ को अंग्रेजी अनुवाद चिरपरिचित अनुवादक डेजी रकवेलले ‘टुम अफ स्यान्ड’ नाममा अनुवाद गरेकी छन् । उनै गीताञ्जलीसँग पुरस्कार, साहित्य र समाजका बारेमा गरिएको विशेष कुराकानी ।
१० साउन २०५३को समकालीन ४/१५ अंकमा प्रकाशित शर्माको लेख वर्तमान समयमा पनि सान्दर्भिक देखिएकाले प्रकाशित गरिएको हो ।
नेपालका मात्रै होइन, विश्वव्यापी रूपमा उठेका मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्नुपर्ने गहन जिम्मेवारी राजनीतिक दलको काँधमा आइसकेको छ । तर, उनीहरू वैयक्तिक या स्वार्थ समूहको तात्कालिक लाभमै सीमित देखिन्छन् । सैद्धान्तिक पक्ष देखाउने ‘दाँत’ मात्रै भएको छ ।
नेपालगञ्जमा हराएको न्याय काठमाडौंमा खोज्न आएका भुइँमहिलाहरूको टोलीले शक्ति संरचनाको यथार्थलाई उजागर गरिदियो । साथसाथै प्रतिरोधको शक्ति पनि स्थापित गरिदियो । शक्तिको अन्यायपूर्ण सन्तुलनलाई न्यायपूर्ण सन्तुलनमा बदल्न प्रतिरोधले अर्थ राख्छ । झट्ट हेर्दा सिंहदरबारसँग गुहार माग्न आएजस्तो देखिए पनि, यी जुझारु महिलाहरूको प्रतिरोधले सिंहदरबारको केन्द्रीकृत सत्तालाई चुनौती पेश गरेको छ ।
डेगेन्द्रहरू गुमनाम छन् । यसको मुख्य कारण अहिलेका कम्युनिस्ट भनाउँदा हर्ताकर्ता नेताहरूको षड्यन्त्र हो । सहयोद्धाहरूलाई नेतृत्व पंक्तिका नेताहरूले ‘ट्रिक’ मात्र गरिरहे । भुइँका मान्छे अगाडि ल्याउनलाई कम्युनिस्ट आन्दोलन भएको हो । माथि उठाउनु त कहाँ–कहाँ उल्टै भुइँमान्छेहरूलाई भुइँमै कुल्चेर राखे । तिनैमध्ये एक हुन्– डेगेन्द्र राजवंशी पनि । त्यही कुल्चिएर राख्नुको दुष्परिणाम हो, आत्महत्या ।
पञ्चायती कालमा हुर्किएर एक्टिभिस्ट भएका नेताहरू नै मूल नेतृत्वमा रहेको बेला काम गर्दा नेतृत्वको सोचमा पनि पितृसत्तात्मक मूल्य–मान्यताले घर गरेको देखिन्छ । यसमा दुई मतै छैन । अध्यक्ष मण्डलमा दुई जना र माइन्युटमा एक जना महिला देखिनु भनेको ०३५/०३६ सालको स्थिति नै हो । त्यसबाट उकालो लाग्न सकेको छैन ।
भारतका चर्चित बाबा रामदेव नेपाल आए र आउनासाथ विवादमा परिरहेका छन् । योग र आयुर्वेदको नाममा ठूलो कर्पोरेट खडा गरेका रामदेवले नेपालमा ठूलो व्यापार त गरिरहेकै छन्, अहिले संचारमा पनि लगानी गर्ने कसरतमा छन् । गैरकानुनी हुँदाहुँदै पनि प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा स्वयंले उनको पछिल्लो परियोजना उद्घाटन गरे र माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड उनलाई क्रान्तिकारी करार गर्न तम्सिए । सन्दर्भवस् राजेन्द्र महर्जनको यो लेख मननीय हुन पुगेको छ ।
समय चेतना र अवस्था बिसे नगर्चीको भन्दा निकै अगाडि बढिसकेको छ । तैपनि अग्रगामी परिवर्तनका आन्दोलनमा अझै पनि कैयौं बौद्धिक तप्काले बिसे नगर्चीलाई नायकको मानक बनाइरहेकै छन् । त्यसैले अढाई सय वर्षअगाडिका बिसे नगर्चीलाई आजको कसीमा जाँच्नै पर्ने हुन्छ ।
समाजवादी वर्गसंघर्षको अर्थ बुर्जुवाविरुद्ध संघर्ष मात्रै होइन भन्ने माओको विचार थियो । समाजवादी राज्य र जनताबीचको अन्तरविरोधका साथसाथै पार्टी र जनताबीचको अन्तरविरोध पनि त्यसअन्तर्गत पर्ने उनको तर्क थियो । सन् १९५० ताका नै उनले चेतावनी दिएका थिए कि सत्ता कब्जा भइसकेकाले जनतामाथि हैकम चलाउनेहरूलाई जनताले पाठ पढाउने छन् ।
